معرّفی «مقالۀ شخصی سیّاح»

این اثر عبدالبهاء نیز همچون «رسالۀ مدنیه» و «تفسیر حدیث کُنتُ کَنزاً مَخفیّاً» در دوران حضور پدرش، بهاءالله، در این جهان نوشته شده و همچون «رسالۀ مدنیه» بدون ذکر نام نویسنده بوده است. همین موضوع باعث شده بود تا سال‌ها حتّی بهائیان هم دربارۀ نویسنده‌اش اطّلاع موثّقی نداشته باشند تا اینکه از جانشین وی، شوقی ربّانی، پرسیدند و او تأیید نمود که این کتاب از آثار قلمی عبدالبهاء است.^۱ دربارۀ تاریخ نگارش این اثر در منابع گوناگون، اختلافاتی وجود دارد. بااین‌حال بنا به شواهد تاریخی می‌توان سال ۱۸۸۶ میلادی مقارن با ۱۲۶۵ هجری شمسی و ۱۳۰۳ هجری قمری را سال نگارش آن دانست.^۲ نسخۀ نخست آن به خطّ ملّا زین‌العابدین نجف‌آبادی معروف به «زین‌المقرّبین» است که بسیاری از آثار بهاءالله و عبدالبهاء به خطّ او به جا مانده است. نخستین چاپ آن را «ادوارد براون»^۳ به سال ۱۸۹۰ میلادی (۱۲۶۹ ه. ش) آمادۀ انتشار می‌کند و بنا به گفتۀ براون آن را به همراه ترجمۀ انگلیسی و یادداشت‌ها و حاشیه‌هایی به قلم خودش در ۱۸۹۱ میلادی (مقارن ۹-۱۳۰۸ ه. ق) در کمبریج منتشر می‌کند.^۴ بنا به گفتۀ عبدالبهاء این کتاب در شیکاگو نیز با ترجمۀ انگلیسی منتشر شده است که معلوم نیست همان ترجمۀ براون است یا ترجمۀ دیگری بوده است. به‌هرحال متن انگلیسی این اثر که از طرف جامعۀ بهائی منتشر شده است همان ترجمۀ ادوارد براون است؛ ولی توضیحات و یادداشت‌های وی در این چاپ حذف شده است. علّت حذف آن نیز اشتباهات عمدی یا سهوی براون است که تحت تأثیر برخی مخالفان عبدالبهاء نوشته است. براون در هنگام اقامت عبدالبهاء در انگلستان نیز چند مرتبه به دیدار وی آمد. او که در گذشته بنا به اغوای پیروان یحیی ازل مطالبی علیه آیین بهاءالله و شخص وی نوشته بود، می‌خواست عذرخواهی کند؛ ولی عبدالبهاء به او فرصت نداد و صحبت‌های دیگر را پیش کشید و فقط در حق او مهربانی نمود. براون حدود بیست سال پیش از سفر عبدالبهاء به اروپا نامه‌ای به خط و زبان فارسی برایش نوشته بود. در آن نامه نیز از اینکه می‌توانست با عبدالبهاء مکاتبه نماید اظهار خرسندی و افتخار کرده بود. وی از اینکه فرصت یافته کتاب عبدالبهاء را با عنوان «مقالۀ شخصی سیاح» ترجمه و منتشر نماید اظهار خوشنودی و سپاس می‌کند. براون در مقدمۀ آن ترجمه دربارۀ عبدالبهاء می‌نویسد:

«به‌ندرت شخصی را دیده‌ام که زیارتش به این اندازه در من تأثیر نماید. … اوّلین اثری که در ذهن نگارنده از ملاقات حضرت عبّاس افندی یا سرکار آقا … باقی ماند. جلسات متوالی درک حضور حضرت عبّاس افندی و مکالمه در محضر مبارکش براثر آن دیداری افزود که از روز اول نگارنده را مجذوب و بی‌قرار ساخته بود. …»^۵

براون در نامه‌ای که به زبان فارسی خطاب به عبدالبهاء نوشته دربارۀ شیوۀ کارش در چاپ «مقالۀ شخصی سیّاح» می‌گوید:

 «در تصحیح و اصلاح ترجمه به‌قدر ذرّه اهمالی نرفته حتّی بعد از تصحیح ترجمۀ خطّی، ترجمۀ چاپی دو سه مرتبه با اصل دستخط تطبیق شده است تا ان‌شاءالله لایق باشد و در فصاحت و صحّت، هردو مقبول باشد که از این دو چیز، احدی بدون آخَر مقبول نیست.»^۶

هرچند این کتاب فاقد فهرست محتویات است، ساختار آن را می‌توان چنین دریافت^۷:

1. مقدمه (ص ۱)
2. شرح زندگانی باب (صص ۲۳-۱)
3. بیان علّت ظهور و شروع شرح زندگانی بهاءالله (صص ۲۸-۲۴)
4. بیان اخلاقیات مربوط به ظهور بهاءالله (ص ۲۹)
5. ادامۀ شرح زندگانی بهاءالله در عراق (ص ۲۵)
6. نگارش نامۀ بهاءالله خطاب به ناصرالدین‌شاه معروف به «لوح سلطان» و متن کامل آن (ص ۴۴)
7. ادامۀ شرح زندگانی بهاءالله، از خروج از ادرنه و جدایی پیروان وی از اتباع یحیی ازل (ص ۶۶)

کتاب «مقالۀ شخصی سیّاح» را نمی‌توان صرفاً تاریخ رویدادها دانست که شرح کامل جزئیات رویدادهای تاریخی را دنبال می‌کند. عبدالبهاء در این اثر قصد دارد با تحلیل و آشکارسازی علل و عوامل رویدادهای اصلی ظهور دو آیین بابی و بهائی به هدف اصلی آنها بپردازد که همانا آماده‌سازی مردم جهان برای ایجاد صلح جهانی و پایه‌ریزی وحدت عالم انسانی است. همین نکته باعث شده برخی کسانی که این اثر را به‌قصد کسب اطّلاعات تاریخی می‌خوانند دچار سوء‌تفاهم شوند و آن را کافی و دقیق ندانند. عبدالبهاء خود در جای‌جای این اثر، یادآور می‌شود که اگر بخواهد رویدادها را بیشتر شرح دهد، نوشته‌اش به درازا می‌انجامد و این با منظور اصلی‌اش مغایرت دارد. شاید به همین علّت است که وی این اثر خود را «مقاله» نامیده است. او در ضمن شرح کلّیات رویدادهای تاریخی به اصول و قوانینی دربارۀ پدیده‌های اجتماعی و تاریخی توجّه می‌کند؛ مثلاً از نظر عبدالبهاء تعرّض به عقاید دینی و وجدان انسان‌ها نادرست است و تعرّض به حیطۀ اختیارات الهی است. وی انسان‌ها را از ارتکاب چنین کار زشتی بر حذر داشته و بر زیان‌های آن تأکید نموده است. یکی از فایده‌های مطالعۀ این اثر عبدالبهاء کشف دیدگاه‌های تاریخی و فلسفۀ تاریخ و رویدادهای اجتماعی از دیدگاه اوست. نکتۀ دیگر همین است که ببینیم از نظر عبدالبهاء فلسفۀ ظهور دو آیین بابی و بهائی چه بوده و از این دو دیانت چه انتظاری باید داشت.

برای مطالعۀ این کتاب به فایل ذیل مراجعه نمایید:

برای اطّلاعات بیشتر دربارۀ این کتاب می‌توانید به منبع ذیل مراجعه کنید:

• ایزدی‌نیا، فاروق؛ مقالۀ شخصی سیّاح؛ سفینۀ عرفان، دورۀ ۶؛ سال ۱۳۸۲ ه.ش؛ صص ۱۸۲-۱۵۲.

شاید این اثر هم برای شما جالب باشد:
معرّفی «رسالۀ سیاسیه»

یادداشت‌ها:

۱ – ایزدی‌نیا، فاروق؛ مقالۀ شخصی سیّاح؛ سفینۀ عرفان، دورۀ ۶؛ سال ۱۳۸۲ ه.ش؛ ص ۱۵۳.
۲ – همان؛ صص ۱۵۵- ۱۵۴.
۳ – ادوارد گرانویل براون (به انگلیسی: Edward Granville Browne) زاده ۷ فوریه ۱۸۶۲ – درگذشته ۵ ژانویه ۱۹۲۶ خاورشناس و ایران‌شناس پرآوازه بریتانیایی بود. او کتاب‌های زیادی در زمینۀ تاریخ و ادبیات نگاشته ‌است.
۴ – همان؛ ص ۱۵۲.
۵ – فیضی، محمدعلی؛ حیات حضرت عبدالبهاء؛ طهران: مؤسّسۀ مطبوعات امری؛ ۱۲۸ بدیع (۱۳۵۰ ه.ش)؛ ص ۲۱۹.
۶ – ایزدی‌نیا، فاروق؛ مقالۀ شخصی سیّاح؛ سفینۀ عرفان، دورۀ ۶؛ سال ۱۳۸۲ ه.ش؛ ص ۱۵۳.
۷ – همان‌؛ ص ۱۵۶.