دسته‌بندی‌ها: اخلاقیات , رفاه فردی و اجتماعی , عدالت
از وطن تا جهان ، گستره ِ کنشگری عبدالبهاء- بخش اول
0
- صالح پویا
دسته‌بندی‌ها: اخلاقیات , رفاه فردی و اجتماعی , عدالت
«…. عمل ، اگر چه ممکن است ، به عبارتی از هیچ جا پدید آید ، اما درون محیطی جاری می شود که در آن هر عکس العملی بدل به زنجیره ای از عکس العمل ها و هر روندی موجب روندهای تازه ای میشود . چون عمل بر موجوداتی تاثیر می گذارد که خود می توانند اعمالی انجام دهند ، عکس العمل ، جدا از اینکه نوعی پاسخ و واکنش است ، همواره عمل تازه ای است که به راه خود می رود و دیگران را تحت تاثیر قرار می دهد . … » (۱)
پرداختن توأم به آرمان و عمل ، ویژگی شخصیتی عبدالبهاء است . آرمانها و آرزوهای او هیچگاه حبس در دنیای انتزاعی نمی شوند ، اراده ای بدان ها تعلق می گیرد و اقداماتی جهت آزادی آرمانها از محبس اندیشه برای جاری شدن آغاز می شود . از نظر وی موفق نشدن در عملی کردن آرمانها و آرزوها ، مهم نیست ، مهم تلاش و کوششی است که شروع شده ، اثراتی میگذارد و روندی را آغاز می کند . ساختار و بنیانی اینچنین ، از او فعال و کنشگری به دنیا هدیه می کند که ، جوانی ، کهنسالی ، موقعیت مکانی و یا زمانی ، وطن و یا غیر وطن برای او توفیری ندارد .
نگاهی به چگونگی تطابق آرمان و عمل در زندگی عبدالبهاء برای یافتن موقعیت کنونی خود ، در دنیایی که فاصله این دو ، روز به روز بیشتر می شود ، موثر و کمک کننده خواهد بود . بر این اساس در این نوشتار در حد بسیار حداقلی به خصوصیت « کنشگری » عبدالبهاء ، که به نوعی ترکیب آرمان و عمل را تعریف میکند ، در دو قسمت خواهیم پرداخت . در قسمت اول آشنایی مختصر با مقوله کنشگر و کنشگری ، مبانی کنشگری عبدالبهاء ، و همچنین اندیشه و اقدامات وی در مورد وطن را خواهیم داشت ، و در قسمت دوم ، ایده ها ، روش ها و ویژگیهای کنشگری جهانی عبدالبهاء ، مورد تامل قرار خواهد گرفت .
پیش از پرداختن به این موضوعات ، بر این نکات تاکید داریم که ، تفکیک فعالیت های عبدالبهاء ، در حوزه وطنی و جهانی در این نوشتار ، به معنی تفکیک زمانی و یا نوعی حرکت ترتیبی و خطی نیست ، زیرا در اسلوب و روش عبدالبهاء چنین جدا سازی وجود ندارد . این تقسیم بندی تنها برای شفافیت بیشتر انجام می گیرد . از طرف دیگر ، در اینجا سعی بر تجزیه و تحلیل نظرات و آراء عبدالبهاء نیست ، بلکه تمرکز بر چگونگی عملکرد و کنشگری عبدالبهاء در امور اجتماعی و ویژگیهای این کنشگری است . استفاده از سخنان و نظریات عبدالبهاء در این نوشتار به منظور نشان دادن رابطه گفتار و فعالیتهای او است .
ظهور دولت مدرن در کشورهای جهان ، شرایطی بهتر از گذشته برای افراد و یا گروههایی فراهم میکند که خارج از چارچوب دولت ها ، سعی در تاثیر گذاری بر سیاستها و عملکرد دولت و یا ساختارهای اجتماعی دارند . حکومت ها به طور سنتی کمتر تمایل به قبول نقش افراد و یا سازمانهای خارج از دولت در تصمیمات و یا عملکرد خود دارند . با این وجود تغییرات اجتماعی ، گسترش رسانه ها ، اینترنت و ملاحضات جهانی شدن ، هر روز بیشتر از دیروز ، تاثیر این تمایلات دولتی را کمتر کرده و جهان بیشتر از گذشته ، شاهد حضور کنشگران مدنی ، سیاسی ، اخلاقی و … در عرصه های مختلف است .
امروزه واژهایی همچون ، کنشگر و یا کنشگری برای بسیاری از ما آشناست ، شبکه های اجتماعی ، رسانه های عمومی ، صحبت از کنشگرانی میکنند که در گذشته و یا حال برای بدست آوردن خواسته هایی همانند آزادی ، حقوق برابر و یا موضوعاتی همچون همچون محیط زیست ، حقوق اقلیتها و …. تلاش میکرده و یا میکنند . حاصل آنکه ، بسیاری معتقدند مقدار زیادی از تغییر و تحولات ایجاد شده در جوامع ، محصول فعالیتها و تلاشهای کنشگران اجتماعی دیروز و امروز است .
تقریباً از اوایل قرن بیستم واژه ( Activism) یا « کنشگری » برای مدلی از فعالیتها در حوزه های اقتصادی ، سیاسی ، فرهنگی و اجتماعی که به قصد بهبود اوضاع و تغییر شرایط انجام می گرفت ، تثبیت می شود .
« تعریف کنش‌گرایی عبارت است از هر عمل یا اقدامی که به شخص یا گروه کمک میکند تا به اهداف اجتماعی یا سیاسی خود دست یابد ، آرمانها یا باورهای خود را نشان دهد یا پیش ببرد. کنش گرایی اغلب به عنوان راهی برای پیگیری تغییرات اجتماعی ، عدالت اجتماعی ، و یا به عنوان حمایت از حقوق بشر مطرح می شود. در علوم اجتماعی، اصطلاح « کنشگری مستقیم» به فعالانی می پردازد که به طور مستقیم به دنبال دستیابی به اهداف خود هستند، در حالی که «کنشگری عمومی» به دنبال متقاعد کردن یا درخواست از رهبران یا مقامات برای تغییر است . » (۲)
البته سابقه کنشگری محدود به دو سه قرن اخیر نیست ، کنشگری در طول تاریخ، در هر نوع نظام سیاسی وجود داشته است. از فعالیتهای « اسپارتاکوس » در مخالفت با برده داری در ده هفتاد قبل از میلاد ، تا انجمن های ضد برده داری و ضد تبعیض نژادی ، انجمن های بین المللی کارگران در قرن نوزده ، اصلاح گری های دینی ، فعالیتهای فمینیستی و یا راهپیمایی هایی که توسط « گاندی » انجام می گرفت ، نمونه هایی از کنشگری های فردی و اجتماعی است که در طول تاریخ در جریان بوده و امروزه نیز این روند در حوزه های مختلف همچون ، سیاست ، اقتصاد ، مخالفت با جنگ ، برابری زن و مرد ، حفظ حقوق باورهای دینی مختلف ، حقوق حیوانات ، حفاظت محیط زیست ، حقوق دگرباشان جنسی و …. ادامه دارد .
نکته مهم و قابل تامل اینکه ، یکی از شاخص هایی که کنشگری را از دیگر اقدامات مقطعی جدا می کند ، فعالیت مداوم ، هدفمند و بهره گیری از روشهای گوناگون برای ارائه آرمانها و یا دستیابی به خواسته های خود است . بر این اساس اقدامات مقطعی مثل یک بار شرکت کردن در یک راه پیمایی که برای حفاظت از محیط زیست ترتیب داده شده ، کنشگری نامیده نمی شود .
از طرف دیگر ، مرز بین کنشگری و سیاست رایج ، مبهم و کم رنگ است و تشخیص آن به شرایط بستگی دارد ، ممکن است هدف تعدادی از کنشگران در قالب فردی و یا سازمان یافته ، رسیدن به قدرت سیاسی باشد ، با این وجود به نظر می آید ، کنشگران عموماً با هدف رسیدن به قدرت سیاسی فعالیت نمی کنند .
کنشگری را میتوان با توجه به ویژگی اجتماعی کنشگران ، محدوده عمل ، و روشهای انتخاب شده ، به مدل های مختلف تقسیم بندی کرد . کنشگری میتواند فردی ، جمعی و یا سازمان یافته باشد ، حوزه تاثیر گذاری آن از محدوه کوچک یک محله تا کل جهان را در بر بگیرد و به دلیل تنوع حضور افکار و اندیشه های مختلف در فعالیت های کنشگری ، طیفی از روش ها و عملکردهایی مانند ، سخنرانی ، نوشتن نامه ، استفاده از شبکه های اجتماعی ، اعتصاب غذا ، راهپیمایی ، اعتصاب عمومی و یا خرابکاری را میتواند در خود جای دهد . البته باید در نظر داشته باشیم که ،
« کنش گرایی لزوماً چیز خوب یا بدی نیست. همه چیز به علت و اعمال و قضاوت فرد در مورد آنچه ارزشمند است بستگی دارد. ممکن است یک نفر بگوید که اعتراض، دفاع ارزشمندی از آزادی است و شخص دیگری ممکن است بگوید که این یک حمله خطرناک به حقوق بشر است.» (۳)
جهت گیری کنشگری ها می تواند به سمت گذشته ، حال و یا آینده باشد . کنش گرایی میتواند در جهت بازگشت به گذشته ، نوعی اقدام ارتجاعی را رقم بزند و یا برای تغییر شرایط حال فعالیت نماید و یا کوشش هایی برای بنیان نهادن ساختارهایی برای آینده انجام دهد .
در مجموع ،
« کنش گرایی نقش عمده ای در پایان دادن به برده داری، به چالش کشیدن دیکتاتوری ها، محافظت از کارگران در برابر استثمار، حفاظت از محیط زیست، ترویج برابری برای زنان، مخالفت با نژادپرستی و بسیاری از مسائل مهم دیگر ایفا کرده است. در عین حال ، کنش گرایی همچنین می تواند برای اهدافی مانند حمله به اقلیت ها یا ترویج جنگ مورد استفاده قرار گیرد. » (۴)
آنچه گفته شد ، مختصر آشنایی بود با ، تعریف ، بایدها و نباید های کنشگری ، که از منظر امروزی به آن پرداخته و تئوریزه شده . در حدود بیش از صدو پنجاه سال قبل که شخصیت مورد نظر ما ، یعنی « عبدالبهاء » می زیسته ، به دلیل ساختارهای موجود در جهان ، دامنه کنشگری و حضور کنشگران اجتماعی همانند امروز ، گسترده نبود . دولتهای استبدادی دارای نظامهای بسته بصورت طبیعی هیچ میانه ای با حضور افراد ِ خارج از دایره قدرت برای تاثیر گذاری بر تصمیمات نداشتند و از طرف دیگر نظامهای مبتنی بر دولت – ملت ، با توجه به کارکرد و نقشی که برای دولت معرفی می کردند ، سعی داشتند هر اقدام و عمل در مورد مسائل اجتماعی داخلی و یا بین المللی در انحصار ِ بازیگر اصلی یعنی ، دولت باشد .
در زمان زیست عبدالبهاء ، منطقه جغرافیایی رسته از دوران تاریک ، که غرب می نامیم ، با وجود توفیقات نسبی که بدست آورده بود ، همچنان در حال آزمون و خطا برای پیدا کردن بهترین راه های رسیدن به پیشرفت و توسعه بود . شرق ، بویژه کشور عبدالبهاء ، ایران ، علی رغم به خواب رفتن در دوران پیشا مدرن ، علاقه و اهتمامی برای بیدار شدن از خود نشان نمی داد .
آنچه که تاریخ از عبدالبهاء به یاد دارد اینکه ، وی در چنین فضایی در صدد ارائه روایتی نو برای بشریت است . کوشش برای بهبود وضعیتِ زیستِ تمام انسانها در ابعاد روحی و جسمی . برای عبدالبهاء ، این روایت تازه ، همچون وظیفه ای بود که او خود برای خود نوشته بود . شخصیتی که فارغ از شوق ِ کسب عناوین می اندیشد ، و مدلی از اندیشیدن نو معرفی میکند ، یاد میگیرد و یاد میدهد . آنچه او از افکار و جهان بینی والای پدر خود می آموزد ، تکیه گاهی میشود برای او ، تا با این پشت گرمی ، ایده ها و آرمانهای خود را صورتبندی نموده ، مسیر حرکت رو به آینده را هموار نماید . از این رو است که میگوییم ، اندیشه های فلسفی او تنها یک ، هم تنیدیگی را می پذیرد ، تنیده شدن با زندگی ِ مردم . وی رفتار جامعه و ساختارهای حاکم بر آن را به دور از هیاهو و شلوغی کتابخانه ها ، در میدان عمل و تجربه مطالعه می کند . نظریه پرداز دینی است که اندیشه های دینی او ، بر دو پایه « دانش و عمل » استوار است ، و این یعنی ، اگر بخواهید در هر زمینه ای با او همقدم شوید ، تنها یک راه بیشتر ندارید ، باید یاد بگیرید و عمل کنید ، دانستن و عمل کردن ، مُهر ، امضاء و نشان عبدالبهاء است .
عبدالبهاء از دوران کودکی طعم تلخ واقعیتهای اجتماعی را می چشد ، او خود ، قربانی ساختارهای کهنه و ارتجاعی موجود در جامعه ای است که در آن به دنیا آمده است . او به مرور با دیدن فقر ، نابرابریهای اجتماعی ، وجود درگیری و گستردگی سایه تاریک ِ جنگ ، به وضوح به این نتیجه می رسد که شرایط موجود و سیر حرکتِ جهان ِ پیرامون او ، نویدی خوش برای آینده ندارد .
شاید این شناخت و دانستن ، آغازی برای تقویت میل به اقدام و عمل ، در اندیشه وی باشد . آنچنانکه خود در دوران جوانی ، فعالیت عملی برای تغییر شرایط را یک هنجار رفتاری و یک مسیر حرکت برای خود و عموم ِ تغییر خواهان می داند .
« …. باری باید دامن همت به کمر غیرت زد و از هر جهت به اسباب آسایش و راحت و سعادت و معارف و تمدن و صنایع و عزت و شرف و عُلوّ (عظمت) منزلت جمعیت بشر تشبث نمود .» (۵)
این گفتار به خوبی نمایانگر ِ دید ِ جهان بین اوست ، عبدالبهاء ِ جوان میخواهد اقداماتی برای راحت و سعادت کل بشر آغاز کند . پس باید دامن همت به کمر غیرت زد ، و این یعنی ، اراده برای اقدام و عمل ، یعنی تنها به گفتار اکتفاء نکردن ، یعنی اگر چه آرمانگرایی برای ترسیم نقشه راه لازم است ، اما تنها با عمل و اقدام میتوان به هدف تعیین شده در آن نقشه دست پیدا کرد . در همین راستا است که عبدالبهاء معتقد است :
« هیچ کاری در دنیا تنها با سخن و گفتار ، محقق نمی شود » ( نقل به مضمون )
از مُقلد تا محقق فرق هاست کین چه داود است و آن دیگر صداست » (۶)
بدون شک ، رفتار و اقدام عبدالبهاء همانند هر کنشگری تبلوری از اندیشه و جهان بینی او است ، و لازم است تطابقی بین اندیشه و عمل برقرار باشد ، آنچنانکه در سطور گذشته عنوان شد ، کنشگری به خودی خود فعلی خنثی است ، اندیشه ِ پشت اقدام ، و نتیجه حاصله به روی آن ارزش گذاری میکند .
به نظر می رسد اندیشه الهام دهندهِ عبدالبهاء در مسیر فعالیتهای اجتماعی وی ، بر سه موضوع اساسی استوار باشد ، « انسان » « علم » و « دین » . (۷)
موارد دیگری همچون ، عدالت اجتماعی ، اخلاق انسانی ، برابری نژادی ، تساوی حقوق زنان و مردان ، پیشرفت و توسعه ، صلح و اتحاد جهانی ، که عبدالبهاء به عنوان کنشگر در پی تحقق آنهاست ، بر مبنای تعریف ارائه شده از این سه عامل صورتبندی می شود .
او بدون اینکه هیچ قیدی همچون رنگ و نژاد برای انسانها قائل شود ، یگانگی انسان را ترویج می کند . هر انسان از نظر او یک شهروند جهانی است که لازم است از حقوق مساوی ، امکانات برابر و وظایفی یکسان برای ساختن جهان خود برخوردار باشد . یک جهان و یک انسان ، او برای گسترش این مفهوم از انسان در جهان تلاش می کند .
علم و دین از نظر وی همچون دو سیستم تولید ِ دانش و عمل هستند ، علم و دین در هم تنیده و در رابطه ای تنگاتنگ با همدیگر قرار میگیرند . مقدار زیادی از کنشگری عبدالبهاء به این موضوع اختصاص می یابد که ، پارادوکس ایجاد شده برای این دو مفهوم را در سطح جهان حل نماید ، تا بشر ثمره حاصل از باور ِ در هم تنیدگی علم و دین را در زندگی حال و آینده خود لمس کند . از نظر وی علم و دین همچون دو بازوی لازم و کارآمد میتوانند نقش موثری در عبور بشریت از تقاطع های مهم تاریخی داشته باشند .
حضور مستقیم در سپهر سیاسی و اجتماعی ایران برای عبدالبهاء ممکن نبود ، وجود حکومتی استبدادی و عقب مانده که تلاش میکرد مانع آشنایی مردم با واقعیتهای جدید در جهان شده ، از ورود ایران به جرگه کشورهای مدرن جلوگیری کند ، نبود سیستم ارتباطی مناسب و از طرف دیگر ، دوری از وطن و بودن ِ در تبعید ، موانع بزرگ در مسیر عملی شدن آرمانهای عبدالبهاء جهت بهبود شرایط در ایران بودند . به همین دلیل ، تصور می شود ، با توجه به موانع موجود ، یکی از روشهایی که عبدالبهاء برای اقدامات خود انتخاب می کند ، نوعی « کنشگری عمومی » است . او سعی دارد ، آرمانها ، ایده ها و راهکارهای خود را در قالب یک نامه با سران حکومت ، صاحب منصبان دینی ، نخبگان جامعه در میان بگذارد .
نوشتن نامه به این صورت ، جهت آگاه نمودن اذهان با توجه به عدم رشد رسانه ها به صورت امروزی و شرایط خاص در شرق ، از روش های مرسوم فعالیت اجتماعی در آن دوران بود . عبدالبهاء نیز به دلیل اینکه امکان حضور فیزیکی در وطن ندارد ، سعی میکند از طریق نگارش نامه ای که مشهور به « رساله مدنیه » است ، یک نمودار کلی از وضعیت موجود ، مشکلات ، موانع و راه حل ها ، جهت ایجاد تغییرات لازم و هماهنگ شدن با جهان مدرن ترسیم و ارائه کند ، تا بدین ترتیب دست به اقدامی جهت سکون زدایی از جامعه ایران زده باشد .
وی در صفحات آغازین این رساله سعی در ابهام زدایی و مشخص کردن این موضوع دارد که هدف و خواست او از چنین اقدامی ، نه کسب سود و یا منفعت اقتصادی و یا قدرت سیاسی ، بلکه تنها اقدام به عملی برای بهتر شدن شرایط کشورش میباشد . عبدالبهاء تاکید میکند :
« … از تصريح اسم خويش احتراز نموده تا واضح و مبرهن گردد که مقصدی جز خير کلّ نداشته و ندارم بلکه چون دلالت ( هدایت ) بر خير را عين عمل خير دانسته ، لهذا بدين چند کلمهء نصحيّه ابنای (مردم ) وطن خويش را چون ناصح امين لوجه اللّه متذکّر مينمايم. » (۸)
عبدالبهاء در این رساله برای فعال کردن صاحب منصبان ، نخبگان و مردم سرزمین خود از روش سخن گفتن و تعامل استفاده میکند ، چرا که از نظر وی « دلالت بر خیر » ، یعنی ، هدایت و راهنمایی در جهت رسیدن به آنچه که نفع و صلاح جامعه میباشد ، خود ، همانند عمل خیر است . به مفهومی ، سخن گفتن ، تعامل و یا یک گفتگوی دو طرفه اگر بتواند موجب پیوستن افراد و یا گروهی به ایده های خیرخواهانه شود ، در واقع نوعی عمل و کنش اجتماعی است .
وی با استفاده از استدلالهای مبتنی بر دلائل تاریخی و واقعیت های آن روز دنیا ، راه ها و مسیر های برکندن از شرایط نابسامان کشور را با حاکمان قاجار ، نخبگان و مردم وطن خود ایران ، در میان میگذارد . عبدالبهاء در رساله مدنیه به موارد زیادی همچون حقوق شهروندی ، تعلیم و تربیت ، ارتباط با جهان ، روش زمامداری ، آموزش و پروش ، آگاهی بخشی و بیداری ، توسعه فن آوری و صنعت پرداخته و سعی دارد با آگاهی دادن به حاکمان و نخبگان جامعه ، موجب آغاز روند تجدد خواهی و اصلاح امور کشور خود شود . عبدالبهاء این کنشگر جوان که سعی در پیوند ایران با جهان مدرن دارد ، در هنگام نوشتن این رساله ، دور از وطن ، در تبعید و حدود ۳۱ سال سن دارد.
در چند سال بعد وقتی وی با عدم تغییر و نادیده گرفتن آنچه ارائه کرده بود مواجه میشود ، احساس میکند که گلوگاهی تنگ مانع از ورود هوای بهبودی و تغییر در شریان های جامعه ایران میشود. عبدالبهاء تقریباً دو دهه بعد از نگارش رساله مدنیه ، در نوشته ای دیگر به نام « رساله سیاسیه » حرکت و اقدام دیگری را آغاز و اینبار با تمرکز بر موضوعی خاص ، خواستار عبور از مدل ِ نظامهای سیاسی جا مانده از عصر پیشا مدرن می شود . او در این حرکت می خواهد توجه جامعه را به وجود مشکل و مانعی بزرگ جلب نماید . مانع ای همچون دخالت دین و علمای دینی در امور سیاسی و اقتصادی که با شاخص های تعریف شده برای دولت مدرن ، تضاد اساسی دارد . به این ترتیب عبدالبهاء فعالیت در جهت تحقق اصل «جدایی دین از سیاست» را به دلیل تاثیرات وحشتناک آن بر حال و آینده کشور ، هدفی برای کنشگری خود در نظر می گیرد .
البته اقدامات و فعالیتهای عبدالبهاء برای ایجاد تغییرات در ایران منحصر به نگارش دو رساله عنوان شده نیست ، وی در موقعیتهای گوناگون در هر زمان و یا مکانی که شرایط را مهیا میدید ، سعی داشت با بهره گیری از نوعی دیپلماسی غیر دولتی موجبات اتصال ایران به جهان مترقی را فراهم آورد . در سال ۱۹۱۲ وی هنگام حضور در کتابخانه ملی واشنگتن ، با مهارت یک دیپلمات کارکشته سعی در ایجاد پل ارتباطی بین ایران و مهمترین کشور صنعتی دنیا یعنی ، آمریکا دارد . وی هنگام سخنرانی در این کتابخانه پیشنهاد میدهد ،
« …. اگر میان دو کشور ( ایران و آمریکا ) ارتباط ، همکاری و همیاری کامل برقرار گردد ، شکی نیست که موجب پیشرفت و سود بسیار خواهد شد …. یعنی در ایران مدنیت مادیه ( تمدن جدید ) رواج و شیوع یابد و درهای تجارت برای آمریکا باز خواهد شد و یقین است سبب ترقی و منفعت طرفین گردد . » (۹) ( نقل به مضمون )
اگر نمونه های عنوان شده از کنشگری عبدالبهاء در مورد ایران را بخواهیم در کنار اقدامات عملی دیگر ، همچون ساختن مدرسه به سبک مدرن برای بنیان نهادن پایه های علم و دانش نوین ، کوشش برای حضور زنان و دختران در صحنه های اجتماعی ، تلاش برای بهبود وضعیت درمانی و بهداشتی جهت کمک به زیست مردم کشور خود و موارد عملی دیگر قرار دهیم ، چهره ای بی تاب و بیقرار را خواهیم داشت که با تمام توان و وجود خود ، علی رغم شرایط سخت و محدودیتهایی که خود در دیار غربت به آن دچار است ، عزمی جزم برای بیداری ، آگاهی و سعادت مردم سرزمین خود در سر دارد .
اما واقعیت تاریخی نشان از آن دارد که ، علی رغم سیگنالهای ضعیفی که از طرف حکومت برای پذیرش تغییرات ارسال می شد ، و این خود سبب شد که عبدالبهاء بر اساس این شرایط برای پی گیری آرمانهای خود در رابطه با کشورش ، از نوعی کنشگری عمومی استفاده نماید ، ساختار سیاسی حاکم بر ایران که هنوز بر مبانی نظام فئودالیته و روش های استبدادی استوار بود ، رهنمودها ، اقدامات و کوششهای عبدالبهاء را نشنید و ندید و یا آنکه نخواست بشنود و یا ببیند . بر این اساس اقدامات عبدالبهاء ، عکس العمل مطلوب از طرف حاکمان را در بر نداشت .
آیا این به معنی شکست و به نتیجه نرسیدن فعالیتهای عبدالبهاء است ؟ واقعیت های تاریخی و اتفاقاتی که در صحنه اجتماعی ایران رخ می دهد چیز دیگری می گوید . با وجود سانسور شدید برای جلوگیری از انتشار گفته ها ، نوشته ها و اقدامات عبدالبهاء ، تاثیر گفته ها و نوشته های وی در آگاه سازی بخشی از نخبگان جامعه و مردم عادی که توانسته بودند با اقدامات وی ارتباط برقرار کنند ، کم نبوده . شاهد آن ، مردان و زنان تربیت شده در مدارس و مراکز علمی که خود عامل تاثیر گذاری بر نسلهای بعدی بودند و یا تاثیر این اقدامات عبدالبهاء بر مردم عادی و نخبگان اجتماعی خارج از حلقه قدرت ، که حضور آنها در جنبش های تجدد طلبی و آزادی خواهی ، نشان از کارکرد اقدامات عبدالبهاء داشت .
حاصل آنکه ، نرسیدن به توفیق آنی به منزله شکست در محقق کردن آرمانها نیست ، گفته میشود ، اگر بتوانیم مردم را به قابل قبول بودن و مفید بودن شکل ِ عمل ، متقاعد نماییم ، در واقع تداوم و دوام کنشگری را تضمین کرده ایم ، این دقیقاً اقدامی است که عبدالبهاء انجام می دهد .
*******************************************************************************
.دنکیم لاسرا و یسررب ار نآ یدوز هب ام میت .تسا هدش لاسرا امش هاگدید